1 Videns beatus Franciscus quod numerum fratrum Dominus vellet multiplicare (cfr. Act 6,7), dixit ad eos: "Carissimi fratres et filioli mei, video quod Dominus vult nos multiplicare;
2 unde michi videtur bonum et religiosum acquirere ab episcopo vel canonicis Sancti Ruphini aut ab abbate monasterii Sancti Benedicti aliquam parvam et pauperculam ecclesiam ubi fratres valeant dicere horas suas,
3 et solummodo habere iuxta eam aliquam parvam et pauperculam domum ex luto et vigminibus constructam, ubi fratres possint quiescere et operari suas necessitates:
4 quoniam locus iste non est honestus et hec domus est fratribus ad manendum valde parva, ex quo Domino placet illos multiplicare, et maxime quia non habemus hic ecclesiam ubi fratres dicere possint horas suas,
5 et si aliquis moreretur, non esset honestum ipsum hic sepeliri nec in ecclesia clericorum secularium".
6 Et placuit sermo (cfr. Act 6,5) ceteris fratribus.
7 Surrexit ergo beatus Franciscus et ivit ad episcopum Assisii et eadem verba que coram fratribus proposuerat, proposuit coram episcopo.
8 Cui episcopus respondit dicens: "Frater, non habeo aliquam ecclesiam quam vobis dare valeam".
9 Ille ivit ad canonicos Sancti Ruphini et similia verba eis dixit; illi vero sicut episcopus responderunt.
10 Ivit ergo ad monasterium Sancti Benedicti de monte Subasio et coram abbate illa eadem verba, sicut coram episcopo et canonicis, proposuit: insuper qualiter episcopus et canonici sibi responderunt.
11 Abbas vero pietate motus, habito concilio de hoc cum fratribus suis, et sicut de voluntate Domini (cfr. Act 21,14; Ps 50,20) fuit, concesserunt beato Francisco et fratribus suis ecclesiam Sancte Marie de Portiuncula pro magis paupercula ecclesia quem haberent;
12 erat et magis paupercula quem aliqua esset in circuitu civitatis Assisii; quod diu desideraverat beatus Franciscus.
13 Et dixit abbas beato Francisco: "Frater, quod petisti exaudivimus; sed volumus quod si Dominus congregationem vestram multiplicaverit, iste locus sit caput omnium vestrum".
14 Et placuit sermo (cfr. Act 6,5) beato Francisco et ceteris fratribus suis.
15 Et gavisus est inde plurimum beatus Franciscus de loco fratribus concesso et maxime propter nomen ecclesie Matris Christi et quod ita paupercula ecclesia erat et de cognomine quod habebat:
16 cognominabatur enim de Portiuncula, in quo prefigurabatur quod futura esset mater et caput pauperum Minorum fratrum.
17 Unde Portiuncula dicta est propter illam contratam ubi constructa est illa ecclesia, que antiquitus Portiuncula est vocata.
18 Nam dicebat beatus Franciscus: "Propterea voluit Dominus ut nulla alia ecclesia fratribus concederetur et quod de novo aliquam ecclesiam tunc primi fratres non construerent nec haberent nisi illam, quoniam illa fuit quedam prophetia que adimpleta est in adventu Minorum fratrum".
19 Et licet esset paupercula et quasi iam destructa per multum tempus, semper homines civitatis Assisii et illius contrate habuerunt in illa ecclesia magnam devotionem et maiorem habent usque hodie.
20 Unde statim quod iverunt illuc fratres ad manendum, quasi cotidie multiplicabat Dominus eorum numerum (cfr. Act 6,7) et rumor de ipsis et fama exiit per totam vallem Spoletanam.
21 Antiquitus tamen vocata est Sancta Maria de Angelis et a provincia dicta est Sancta Maria de Portiuncula.
22 Unde postquam fratres ceperunt reparare illam, dicebant homines et mulieres illius provincie: "Eamus ad Sanctam Mariam de Angelis".
23 Et licet abbas et monachi libere concessissent beato Francisco et eius fratribus illam ecclesiam sine datione aliqua et censu annuo,
24 tamen beatus Franciscus, tamquam bonus et peritus magister qui domum suam voluit edificare super firmam petram (cfr. Mat 7,24) videlicet et congregationem suam super magnam paupertatem, annuatim mittebat ipse fiscenulam plenam pisciculis qui vocantur lasce in signum maioris humilitatis et paupertatis,
25 ut fratres nullum proprium locum haberent nec in aliquo permanerent qui non esset sub dominio aliquorum, ita quod fratres non habeant potestatem vendendi vel alienandi quoquo modo.
26 Et cum fratres portabant monachis pisciculos annuatim, ipsi, propter humilitatem beati Francisci, qui ex voluntate sua illud faciebat, dabant sibi et fratribus suis quoddam vas plenum oleo.
27 Nos vero qui fuimus cum (cfr. 2Pet 1,18) beato Francisco, testimonium perhibemus (cfr. Ioa 21,24; 3Ioa 12) quod ipse cum affirmatione verbi de illa ecclesia dixit, quoniam propter multam prerogativam quem Dominus ibi ostendit et in illo loco sibi est revelatum, quod inter omnes alias ecclesias huius seculi quas beata Virgo diligit, diligit illam ecclesiam.
28 Propterea toto tempore vite sue maximam reverentiam et devotionem in ipsa habuit;
29 et ut fratres memoriale in cordibus suis semper haberent, circa mortem suam scribi voluit in Testamento suo ut fratres similiter facerent.
30 Nam circa mortem suam coram ministro generali et aliis fratribus dixit: "Locum Sancte Marie de Portiuncula volo ordinare et fratribus relinquere in testamentum, ut a fratribus semper habeatur in maxima reverentia et devotione.
31 Quod et antiqui fratres nostri fecerunt: licet enim locus ille sit sanctus, ipsi tamen conservabant sanctitatem eius cum continua oratione die noctuque et continuo silentio,
32 et si aliquando loquerentur post terminum et constitutionem silentii, cum maxima devotione et honestate, que ad laudem Dei et animarum salutem (cfr. 1Pet 1,9) pertinebant, tractabant;
33 et si contingeret, quod raro fiebat, ut aliquis aliqua verba inutilia vel otiosa inciperet loqui (cfr. Mat 12,36), statim ab alio corrigebatur.
34 Macerabant quidem carnem non solum ieiunio, sed vigiliis multis, frigore et nuditate (cfr. 2Cor 11,27) et labore manuum suarum (cfr. Ps 127,2; Tob 2,19).
35 Multotiens enim, ut non starent otiosi, ibant et iuvabant pauperes homines in agris eorum, et ipsi postea aliquando dabant eis de pane amore Dei".
36 "Et hiis et aliis virtutibus sanctificabant seipsos et locum, et alii qui venerunt post ipsos, licet non tantum, fecerunt similiter usque ad longum tempus".
37 "Postea vero occasione multorum fratrum et aliorum convenientium in loco illo magis quam fuerat consuetum, maxime quia omnes fratres de Religione oportebat recurrere illuc et eos qui volebant intrare Religionem similiter,
38 etiam quia fratres sunt magis frigidi in oratione et aliis bonis operibus et magis dissoluti ad proferendum verba otiosa (cfr. Mat 12,36) et inutilia ac etiam nova huius seculi quem solebant, locus ille a fratribus qui manent ibi et ab aliis religiosis non habetur in tanta reverentia et devotione sicut convenit et sicut vellem".
39 "Volo igitur quod semper sit sub potestate generalis ministri ut inde curam et sollicitudinem maiorem habeat providendi ibi, specialiter ut ponat ibi bonam et sanctam familiam.
40 Clerici eligantur de sanctioribus et magis honestis fratribus et qui sciant melius dicere officium qui sint in tota Religione, ut non solum alii homines, sed etiam fratres cum magna devotione libenter audiant illos.
41 De fratribus et laicis sanctis, hominibus discretis et honestis, eligantur qui serviant illis.
42 "Volo etiam ut nullus fratrum nec aliqua persona intret in illum locum nisi generalis minister et fratres qui serviunt illis.
43 Et ipsi non loquantur cum aliqua persona nisi cum fratribus qui serviunt illis et cum ministro, quando visitaret eos.
44 "Volo similiter ut fratres laici qui serviunt illis teneantur ut nulla verba vel nova huius seculi que audierunt, que non essent utilia anime, ad illos referant.
45 Et propterea specialiter volo ut nullus intret in illum locum, ut ipsi conservent puritatem et sanctitatem suam melius,
46 et quod in illo loco aliqua verba vana et inutilia anime [non] proferantur, sed totus servetur et teneatur purus et sanctus in hymnis et laudibus Domini.
47 Et cum aliquis istorum fratrum [migraverit, ubicumque manebit alius frater sanctus, generalis minister faciat ipsum venire illuc, loco illius qui mortuus fuerit.
48 Quoniam si fratres et loca ipsorum ubi manent a puritate et sanctitate et honestate que convenit aliquo tempore declinaverint, iste locus volo quod sit speculum et bonum exemplum totius Religionis et quoddam candelabrum ante thronum Dei (cfr. Apoc 4,5) et ante beatam Virginem, per quod Dominus propitietur defectibus et culpis fratrum et conservet semper et protegat Religionem et plantulam suam"].
49 [Quodam tempore, prope capitulum quod tunc debebat fieri, quod et illis temporibus omni anno fiebat apud Sanctam Mariam de Portiuncula,
50 considerans populus Assisii quod fratres essent gratia Domini iam multiplicati, et cotidie multiplicabantur,
51 et quod, maxime cum convenirent ibi omnes ad capitulum, non haberent nisi quandam pauperculam et parvam casinam coopertam de palea, et parietes erant constructi ex vigminibus et luto, sicut fratres fecerant primo quando veneram illuc ad manendum,
52 habito concilio generali, in paucis diebus cum festinatione et magna devotione fecerunt ibi magnam domum ex lapidibus et calce muratam, sine consensu beati Francisci et ipso absente.
53 Cumque reverteretur beatus Franciscus de quadam provincia et veniret ad capitulum et vidisset illam domum constructam ibi, miratus est inde.
54 Et considerans quod, occasione illius domus, fratres in locis, [in] quibus morabantur et erant moraturi, hedificarent vel facerent hedificari magnas domos,
55 et maxime quia volebat quod semper ille locus esset forma et exemplum omnium locorum fratrum, antequam finiretur capitulum, surrexit quadam die et ascendit super tectum (cfr. Luc 5,19) illius domus et precepit fratribus ut ascenderent,
56 et cepit una cum fratribus proicere in terram lastas ex quibus erat cooperta, volens destruere domum.
57 Videntes quidam milites Assisii et alii, qui erant ibi pro communitate eiusdem civitatis ad custodiendum illum [locum] pro secularibus et forensibus, qui erant extra locum in maxima quantitate ex omni parte congregati ad videndum capitulum fratrum, quod beatus Franciscus et alii fratres volebant dissipare domum illam, statim iverunt ad ipsos;
58 qui dixerunt beato Francisco: "[Frater], ista domus est communitatis Assisii, et nos sumus hic pro ipsa communitate; unde dicimus tibi quod non destruas domum nostram".
59 Dixit beatus Franciscus: "Ergo si vestra est domus, nolo tangere illam".
60 Et statim descendit de ea et alii fratres qui cum ipso erant descenderunt.
61 Quapropter populus civitatis Assisii per longum tempus omni anno constituit ut, quicumque esset illorum potestas teneretur, ipsam facere cooperiri et reparari, si esset necesse.
62 Alio tempore, minister generalis volebat ibi facere quandam parvam domum pro fratribus illius loci, ubi possent quiescere et dicere horas suas,
63 maxime quia illis temporibus ad illum locum omnes fratres de Religione et qui veniebant ad Religionem recurrebant et veniebant, propter quod multum fatigabantur fratres illi quasi cotidie;
64 et etiam propter multitudinem fratrum convenientium in loco illo non habebant locum ubi possent quiescere et dicere horas suas ita quod oportebat dare illis loca sua ubi iacebant.
65 Et ex hoc multas tribulationes multotiens patiebantur, quia post multum laborem non poterant quasi satisfacere necessitati corporis et utilitati anime providere.
66 Cumque iam quasi illa domus esset edificata, ecce reversus est ad locum illum beatus Franciscus, et dum quiesceret in quadam cellula in nocte quadam audivit in mane tumultum fratrum qui] laborabant ibi, cepit mirari quid hoc esset;
67 unde interrogavit socium suum dicens:"Quis est hic tumultus? (cfr. 1Re 4,14) Quid operantur illi fratres?"
68 Socius eius narravit ei omnia sicut erant.
69 Qui statim fecit vocari ministrum dicens illi: "Frater, iste locus est forma et exemplum totius Religionis;
70 unde magis volo quod fratres istius loci sustineant tribulationes et necessitates amore Domini Dei, ut fratres totius Religionis qui huc veniunt reportent bonum exemplum paupertatis in locis suis, quam si haberent suas satisfactiones et consolationes,
71 et alii fratres de Religione sumerent exemplum hedificandi in locis suis dicentes:
72 In loco Sancte Marie de Portiuncula, qui est primus locus fratrum, talia et tanta hedificia hedificantur, bene possumus hedificare in locis nostris, quia non habemus aptum locum ad manendum".